DSM-5'te Saç Yolma Bozukluğu - Trikotillomani olarak geçen Saç Yolma Hastalığı, bireyin tekrarlayıcı şekilde saçını yolma dürtüsünü bastıramaması ve bu davranışın saç kaybına yol açacak düzeye ulaşmasıyla karakterize edilen, kronik ve dürtü kontrol bozukluğu niteliğindeki bir ruhsal bozukluktur. DSM-5’te “Obsesif-Kompulsif ve İlişkili Bozukluklar” başlığı altında sınıflandırılan Saç Yolma Bozukluğu, çoğu zaman bireyin günlük yaşam işlevselliğini bozar, sosyal ilişkileri etkiler ve yoğun utanç, kaygı, suçluluk gibi duygulara neden olabilir.

Saç Yolma Bozukluğu DSM-5 Tanı Kriterleri

Amerikan Psikiyatri Birliği’nin DSM-5 tanı ölçütlerine göre Saç Yolma Bozukluğu tanısı için aşağıdaki kriterler gereklidir:

• Kişinin yineleyici biçimde kendi saçını koparması (saç kaybına yol açacak biçimde).
• Saç yolma davranışını durdurmak ya da azaltmak için yapılan tekrarlayan girişimler.
  Bu davranış, klinik açıdan anlamlı sıkıntıya veya sosyal, mesleki ya da diğer önemli işlevsellik alanlarında bozulmaya neden olur.
• Saç yolma davranışı başka bir tıbbi duruma (örneğin dermatolojik hastalıklar) ya da başka bir psikiyatrik bozukluğa (örneğin beden dismorfik bozukluğu) atfedilemez.

Tanı kriterlerine göre saç yolma davranışı, bilinçli bir alışkanlık değil; zorlayıcı, tekrarlayan ve bireyin kontrol etmekte zorlandığı bir dürtü biçiminde ortaya çıkar.

Saç Yolma Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Saç Yolma Hastalığı semptomları genellikle çocukluk ya da ergenlik döneminde başlar. En sık görülen belirtiler şunlardır:

• Baş, kaş, kirpik, sakal veya vücudun başka bölgelerindeki kılların tekrarlayıcı şekilde koparılması,
• Gerginlik, huzursuzluk ya da artan gerilim hissiyle başlayan ve saç yolmayla geçici rahatlama sağlayan döngü,
• Yolunan saçların ağızda çiğnenmesi veya yutulması (trikofaji),
• Kel alanları gizlemek için şapka, peruk ya da makyaj kullanımı,
• Yolma sırasında trans benzeri bir dikkat dağılması hali,
• Yalnız kalındığında ya da stres altında bu davranışın artması,
• Yolunan bölgelerde enfeksiyon, iz, tahriş gibi dermatolojik sorunlar.

Saç Yolma Hastalığı çoğu zaman utanç verici olarak algılandığından bireyler bu davranışı gizleme eğilimindedir. Bu da tanının gecikmesine neden olabilir.

Saç Yolma Bozukluğu Nedenleri (Etiyolojisi) Nelerdir?

Saç Yolma Bozukluğu'nun kesin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, çok faktörlü bir etiyolojiye sahip olduğu kabul edilmektedir. Genetik, nörobiyolojik, psikolojik ve çevresel etmenlerin etkileşimi söz konusudur.

Genetik faktörler, hastalığın gelişiminde önemli rol oynayabilir. Aile çalışmaları, birinci derece akrabalarında Saç Yolma Bozukluğu veya diğer dürtü kontrol bozuklukları olan bireylerde riskin arttığını göstermektedir.

Nörobiyolojik olarak, prefrontal korteks ve bazal gangliyon bölgelerinde işlevsel düzensizlikler rapor edilmiştir. Özellikle serotonin, dopamin ve glutamat sistemlerindeki nörokimyasal dengesizliklerin dürtü kontrolündeki bozulmalarda etkili olabileceği ileri sürülmektedir.

Psikolojik faktörler arasında stres, kaygı, depresyon ve düşük benlik saygısı yer alır. Saç yolma davranışı, olumsuz duyguları geçici olarak bastıran bir baş etme mekanizması işlevi görebilir.

Çevresel etkenler, örneğin aile içi çatışma, çocukluk çağı travmaları ve yoğun akademik baskı da tetikleyici olabilir.

Saç Yolma Bozukluğu Risk Faktörleri

Saç Yolma Bozukluğu'na yatkınlığı artıran bazı risk faktörleri şunlardır:

• Ailede obsesif-kompulsif bozukluk, tik bozukluğu ya da Saç Yolma Bozukluğu öyküsü,
• Kadın cinsiyet (özellikle ergenlikte başlayan vakalar kadınlarda daha yaygındır),
• Travma ya da istismara maruz kalma,
• Kaygı bozuklukları ya da majör depresif bozukluk öyküsü,
• Yalnızlık, sosyal izolasyon,
• Düşük öz saygı ve olumsuz beden algısı.

Bu faktörler hastalığın ortaya çıkma olasılığını artırsa da, tek başlarına belirleyici değildir.

Saç Yolma Hastalığı Tanısı Nasıl Konulur?

Tanı süreci, ayrıntılı bir psikiyatrik görüşmeyi ve klinik değerlendirmeyi içerir. Saç yolma davranışının ne sıklıkla gerçekleştiği, hangi duygusal durumlarla ilişkili olduğu ve bireyin bu davranış üzerindeki kontrol düzeyi değerlendirilir.

Tanı araçları arasında Massachusetts General Hospital Hairpulling Scale (MGH-HPS) gibi ölçekler kullanılabilir. Ayrıca beden dismorfik bozukluğu, tik bozuklukları ve dermatolojik hastalıklar ile ayırıcı tanı yapılmalıdır.

Saç Yolma Hastalığı Tedavisi Nasıl Yapılır?

Saç Yolma Hastalığı tedavisi, bireyin belirtilerinin şiddetine, eşlik eden psikiyatrik bozukluklara ve davranışsal örüntülere göre düzenlenir. Psikoterapi genellikle ilk basamaktır; bazı vakalarda farmakoterapi ile desteklenebilir.

1. Psikoterapi (Bilişsel Davranışçı Terapi - BDT)

BDT, Saç Yolma Bozukluğu için en yaygın kullanılan ve bilimsel olarak etkinliği kanıtlanmış psikoterapötik yaklaşımdır. Özellikle aşağıdaki teknikler kullanılır:

• Alışkanlık Tersine Çevirme Eğitimi (Habit Reversal Training - HRT): Birey saç yolma dürtüsünü fark etmeyi ve onun yerine alternatif davranışlar geliştirmeyi öğrenir.
• Stimülüs Kontrolü: Saç yolmayı tetikleyen ortamlardan uzak durma veya bu durumları yeniden yapılandırma hedeflenir.
• Duygusal Düzenleme Teknikleri: Anksiyeteyi azaltmak ve farkındalığı artırmak için gevşeme egzersizleri ve bilinçli farkındalık (mindfulness) çalışmaları yapılır.

Terapi süreci ortalama 8–16 seans sürebilir. Aile desteği ve ev ödevleri, tedavinin başarısını artırır.

2. İlaç Tedavisi (Farmakoterapi)

Saç Yolma Hastalığı için özel olarak onaylanmış bir ilaç bulunmamaktadır. Bununla birlikte bazı ilaç gruplarının belirti kontrolünde faydalı olabileceği gösterilmiştir.

• Selektif Serotonin Geri Alım İnhibitörleri (SSRI): Dürtüsel davranışların azaltılmasında ve eşlik eden depresyon-anksiyete belirtilerinin hafifletilmesinde kullanılabilir.

• Antipsikotikler: Bazı dirençli olgularda düşük dozda ek tedavi seçeneği olarak değerlendirilebilir.

• Glutamat Modülatörleri (ör. NAC): Özellikle dürtüselliğin azaltılmasında yararlı olabileceği yönünde bulgular mevcuttur.

Farmakoterapi çoğunlukla psikoterapi ile birlikte uygulanır ve mutlaka bireysel özelliklere göre planlanarak düzenli psikiyatrik takip altında yürütülmelidir.

3. Aile Danışmanlığı ve Psiko-eğitim

Trikotillomani genellikle utanç verici bulunduğundan, hasta yakınlarının anlayışlı ve destekleyici tutum göstermesi önemlidir. Aileye hastalığın doğası, seyri ve tedavi seçenekleri hakkında bilgi verilmesi, hasta ile sağlıklı iletişim kurulmasını kolaylaştırır.

4. Destek Grupları ve Toplum Temelli Müdahaleler

Özellikle ergenler ve genç yetişkinler için destek grupları, yalnızlık hissini azaltmak ve tedaviye bağlılığı artırmak açısından faydalı olabilir. Okul ortamlarında rehberlik birimlerinin sürece dahil edilmesi önerilir.

Saç Yolma Bozukluğu ve Günlük Hayata Etkileri

Trikotillomani, bireyin yaşam kalitesini çok yönlü olarak etkileyebilir. Saç yolma davranışı estetik sorunlara, sosyal kaygıya, özgüven eksikliğine ve akademik/mesleki başarısızlıklara yol açabilir. Özellikle yüz bölgesindeki görünür saç kaybı bireyin dış görünüşünü etkilemekte, bu durum sosyal izolasyonu ve depresyon riskini artırmaktadır.

Trikotillomani’ye eşlik eden trikofaji, ciddi mide-bağırsak problemleri (örneğin trikobezoar) oluşturabilir ve cerrahi müdahale gerektirebilir.

Trikotillomani, hafife alınmaması gereken, psikolojik ve fiziksel komplikasyonlar yaratabilen bir bozukluktur. Erken tanı, bilişsel davranışçı terapi gibi yapılandırılmış psikoterapötik yöntemler ve gerekirse ilaç tedavisiyle önemli ölçüde kontrol altına alınabilir. Bireye özgü, bütüncül ve multidisipliner yaklaşımlar başarı şansını artırırken; toplumsal farkındalık ve damgalanmayla mücadele, tedavi sürecinin sürdürülebilirliği açısından hayati önem taşımaktadır.