DSM-5'te Deri Yolma Bozukluğu (Excoriation - Skin-Picking Disorder) olarak tanımlanan Deri Yolma Hastalığı, ciltteki gerçek ya da algılanan kusurları gidermek amacıyla tekrarlayıcı şekilde cilt yolma davranışıyla karakterize, kronik ve zorlayıcı bir psikiyatrik bozukluktur. Bu davranış genellikle kaşıma, sıkma, koparma veya kazıma şeklinde gerçekleşir ve çoğunlukla bireyin günlük yaşam işlevselliğini bozar. Bozukluk sıklıkla anksiyete, gerginlik ya da can sıkıntısı gibi duygularla tetiklenir; davranış sonrası kısa süreli rahatlama sağlasa da uzun vadede pişmanlık ve utanç duygularına neden olabilir. Amerikan Psikiyatri Birliği'nin DSM-5 kriterlerine göre Obsesif-Kompulsif ve İlişkili Bozukluklar başlığı altında sınıflandırılmaktadır.

Deri Yolma Bozukluğu DSM-5 Tanı Kriterleri

Deri yolma bozukluğu tanısı, DSM-5'te aşağıdaki tanı ölçütlerine dayanmaktadır:

• Tekrarlayıcı bir şekilde cilt yolma davranışı olması ve bu davranışın deri lezyonlarına yol açması.
• Cilt yolma davranışını azaltmak ya da durdurmak için tekrarlayıcı çabaların bulunması.
• Cilt yolmanın, klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya veya sosyal, mesleki ya da diğer önemli işlevsellik alanlarında bozulmaya neden olması.
• Bu davranışın madde kullanımına (örneğin kokain) veya başka bir tıbbi duruma (örneğin kabuklu deri hastalıkları) bağlanamaması.
• Davranışın başka bir ruhsal bozuklukla daha iyi açıklanamaması (örn. delüzyonel parazitozda olduğu gibi psikotik bozukluklar, otizm spektrum bozukluğu gibi durumlar).

DSM-5’e göre tanı konulabilmesi için yukarıdaki ölçütlerin tamamının karşılanması gereklidir.

Deri Yolma Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Deri yolma hastalığı, özellikle yüz, kollar, eller ve bacaklar gibi ulaşılabilir bölgelerde yoğunlaşan yolma davranışı ile karakterizedir. Davranış şu şekilde kendini gösterebilir:

• Parmaklarla, tırnaklarla ya da cımbız, iğne, makas gibi nesnelerle yolma
• Yara kabuklarını tekrar tekrar koparma
• Derideki küçük düzensizlikleri düzeltme isteğiyle kazıma
• Yolma sonrasında kısa süreli rahatlama, ancak ardından pişmanlık, utanma ve kaygı
• Bu davranışın bireyin sosyal ilişkilerinde veya mesleki yaşamında işlevselliği bozması

Bazı bireyler yolma davranışını farkında olmadan gerçekleştirirken, bazıları bu davranışı bilinçli olarak yapar. Her iki durumda da davranış, genellikle bir tür stres regülasyon stratejisi işlevi görür.

Deri Yolma Bozukluğu Nedenleri (Etiyolojisi) Nelerdir?

Bu bozukluğun etiyolojisi tam olarak aydınlatılamamış olmakla birlikte, nörobiyolojik, genetik ve psikososyal birçok faktörün etkileşimiyle ortaya çıktığı düşünülmektedir.

1. Nörobiyolojik Hipotezler:

Araştırmalar, deri yolma bozukluğu olan bireylerde kortiko-striato-talamik devrelerde işlevsel bozukluklar olabileceğini göstermiştir. Özellikle orbitofrontal korteks ve striatum bölgelerindeki aktivite artışı, dürtü kontrolünde zayıflıkla ilişkilendirilmiştir (Grant & Chamberlain, 2016). Dopaminerjik ve serotonerjik sistemlerin düzensizliği de davranışın tekrarlayıcı doğasını açıklamada önemlidir.

2. Genetik Yatkınlık:

Ailevi geçiş çalışmaları, deri yolma hastalığının genetik yatkınlıkla ilişkili olabileceğini göstermektedir. Özellikle obsesif-kompulsif bozukluğu (OKB) veya trikotillomani (saç yolma bozukluğu) öyküsü bulunan bireylerin deri yolma hastalığı geliştirme riski artmaktadır.

3. Psikososyal Faktörler:

Çocukluk çağı travmaları, cinsel veya fiziksel istismar, düşük benlik saygısı, aile içi çatışmalar ve anksiyete bozuklukları, bozukluğun gelişiminde rol oynayabilir. Bu bireyler çoğunlukla yüksek düzeyde öz-eleştirel, mükemmeliyetçi ve gerilim karşısında savunmasız bireylerdir.

Deri Yolma Bozukluğu Risk Faktörleri

Bozukluğa yatkınlığı artıran başlıca risk faktörleri şunlardır:

• Ailede OKB ya da trikotillomani öyküsü
• Kadın cinsiyet (kadınlarda erkeklerden yaklaşık 2 kat daha sık görülür)
• Ergenlikte başlayan anksiyete bozuklukları
• Travmatik yaşam olayları
• Düşük duygusal regülasyon kapasitesi

Bunun yanında, bazı dermatolojik hastalıklar (örneğin akne veya egzama) bireyde obsesif odaklanmayı tetikleyerek deri yolma davranışını başlatabilir.

Deri Yolma Hastalığı Tanısı Nasıl Konulur?

Deri yolma hastalığı genellikle bireyler tarafından gizlenir ve utanç nedeniyle klinik başvuru süresi gecikir. Tanı konulurken kapsamlı bir psikiyatrik değerlendirme yapılmalıdır.

Tanı sürecinde şu adımlar izlenebilir:

• DSM-5 ölçütlerine göre yarı yapılandırılmış bir klinik görüşme yapılması
• Deri lezyonlarının dermatolojik açıdan incelenmesi
• Madde kullanımının dışlanması için toksikoloji taramaları
• Komorbid tanıların değerlendirilmesi (OKB, depresyon, anksiyete bozuklukları)

Bazı bireylerde davranışın farkındalığı düşük olabilir (otomatik tarz), bazı bireylerde ise kasıtlı ve gerginlik giderici bir eylem olarak ortaya çıkar (odaklı tarz).

Deri Yolma Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?

Deri yolma bozukluğu, farmakolojik ve psikoterapötik yaklaşımların birlikte uygulanmasıyla tedavi edilebilir. Uzun süreli bir tedavi planı, bireyin belirtilerini azaltmada ve işlevselliğini artırmada etkili olabilir.

1. İlaç Tedavisi

Deri yolma hastalığı için ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından onaylanmış spesifik bir ilaç bulunmamaktadır. Ancak klinik çalışmalarda bazı ilaç gruplarının faydalı olabileceği gösterilmiştir.

• Selektif Serotonin Geri Alım İnhibitörleri (SSRI): Obsesif-kompulsif bozuklukla benzer patofizyolojik mekanizmalar nedeniyle, bu ilaç grubu sıklıkla ilk tercih edilen seçeneklerden biridir.
• N-Asetil Sistein (NAC): Glutamat düzeylerini düzenleyici etkisi sayesinde, dürtüsel davranışların azaltılmasında umut verici sonuçlar göstermiştir.
• Antipsikotikler ve Antiepileptikler: Özellikle tedaviye dirençli olgularda ek tedavi olarak değerlendirilebilir.

İlaç tedavisi mutlaka bireye özgü olarak planlanmalı, düzenli psikiyatrik takip altında doz ve etkiler gözden geçirilmelidir.

2. Psikoterapi

• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Deri yolma davranışının altında yatan düşünce kalıplarını tanımlamak ve alternatif davranış stratejileri geliştirmek hedeflenir.
• Alışkanlık Tersine Çevirme Eğitimi (HRT): Bireyin yolma davranışına karşı alternatif bir motor tepki geliştirmesi sağlanır. Örneğin elleri meşgul edecek objeler kullanmak.
• Farkındalık Temelli Müdahaleler (Mindfulness): Otomatikleşmiş davranışların fark edilmesini ve duygusal düzenlemeyi geliştirmeyi amaçlar.

3. Aile Eğitimi ve Destek

Özellikle ergen ve genç erişkinlerde, ailenin tedavi sürecine dahil edilmesi önerilir. Aile bireylerine:

• Bozukluğun patofizyolojisi açıklanır,
• Yargılamadan destek olma yolları öğretilir,
• Aile içi stres faktörleri azaltılmaya çalışılır.

Deri Yolma Hastalığı ve Günlük Yaşama Etkisi

Deri yolma hastalığı, bireylerin fiziksel, sosyal ve mesleki yaşamlarını ciddi şekilde etkileyebilir. Sürekli açık yara ve yara izleri, sosyal ortamlardan kaçınmaya, düşük benlik saygısına ve depresyona neden olabilir.

• Fiziksel Etkiler: Yara enfeksiyonları, cilt pigmentasyon değişiklikleri, skar dokuları, kalıcı izler
• Psikolojik Etkiler: Suçluluk, utanç, beden imajı bozukluğu, sosyal fobi
• Sosyal Etkiler: Sosyal izolasyon, partner ilişkilerinde zorluk, işe veya okula devamda sorunlar

Bu nedenle, yalnızca semptom kontrolü değil, bireyin yaşam kalitesini artırmayı hedefleyen bütüncül bir tedavi yaklaşımı önerilir.